‘Outsider art’ ingebed in de sociaal-artistieke projecten?

Ik had het genoegen om mee aan de wieg te staan van vzw Wit.h. Met veel respect keek ik als nuchtere Hollandse met wat Vlaams bloed in de aderen naar jullie, onze Zuiderburen. De vergaderingen die ik bijwoonde verliepen niet altijd volgens vastgestelde regels zoals gebruikelijk in Nederland. Het waren bijeenkomsten waar eindeloos werd gezocht naar diepte in het debat en naar de juiste inhoud van de woorden, die gebruikt gingen worden in het traject van Wit.h. Dat was voor mij een interessant en nieuw gegeven. En eerlijk gezegd, na een dag met jullie vergaderen zat ik op de terugreis in de trein een beetje ordening te brengen in de hoeveelheid argumenten die tijdens de dag over de tafel gingen. Ook vroeg ik me af of hier ooit een heldere lijn uit tevoorschijn zou komen. Al snel begreep ik dat het jullie manier was om niet zomaar iets neer te zetten maar dat het gedegen moest zijn. De talrijke projecten die van start gingen bewezen dat.

Het filosoferen en debatteren heeft Wit.h vol-wassen gemaakt. De inhoud van de woorden “kunst creëert ontmoeting”, “sociaal-artistiek”, “inclusie” en “individuele vrijheid” vertonen een intrinsiek waarde. Het proces staat in de artistieke werking centraal en de ontmoetingen met andere reguliere kunstenaars hebben hun diensten al bewezen. De kunstenaar met een verstandelijke beperking mag hier onverbloemd zichzelf zijn. Hij staat los van welk kunstkader dan ook en krijgt ruimte om zijn scheppend verhaal neer te zetten. In de meeste gevallen zal deze kunstenaar begeleiding nodig hebben en zal de begeleider zo goed als mogelijk aan zijn wensen tegemoet komen.

Het is een interessante weg die Wit.h bewandelt. Een weg die ik volledig onderschrijf. Tegelijkertijd zie ik het dilemma waar de kunstenaar en zijn begeleider in verkeren. Immers, het verschil tussen de reguliere kunstenaar en de kunstenaar met een beperking is dat deze laatste in de meeste gevallen niet in staat is zijn kunstwerk in de juiste verhouding te zien tot andere beeldende werken. Verder kan hij het moeilijk plaatsen in de tijd waarin hij nu leeft. Om zijn werk in de culturele maatschappij te laten integreren komt hij zonder zijn begeleider niet ver.

Waar het werk terecht komt hangt dus af van diegene die meeloopt op het artistieke pad van de kunstenaar met een verstandelijke beperking. De kans dat het beeldende werk onderweg wordt opgemerkt en op de outsiders-of reguliere kunstmarkt terecht komt is reëel. De begeleider ziet mogelijkheden voor de kunstenaar om zijn werk tot een succes te maken en kan besluiten het werk op de kunstmarkt te brengen. Daar wordt het werk tentoongesteld, verzameld of verkocht. De kunstenaar met een verstandelijke beperking komt in een andere setting terecht.

Op deze kunstmarkt geldt een kader waar anderen de spelregels bepalen. Het kunstwerk refereert naar de maker en zij of hij wordt ongewild in een kader getrokken. Terwijl het proces zich net los van elk kader ontwikkelt. Zit hier een tegenstelling in of is Wit.h zich er van bewust dat de individuele vrijheid ophoudt daar waar het werk door anderen wordt beoordeeld en tot succes verklaard? Of kun je het werk los zien van de maker?

‘outsider art’ wordt hier niet gepromoot, het is een kunstcategorie waarbinnen Wit.h niet wil werken. Dat is een keuze. Maar onherroepelijk komen Wit.h en de ‘outsider art’ elkaar tegen in het speelveld van de maatschappij. Het een zal niet los staan van het andere. Volgens mij ligt hier een belangrijke uitdaging voor vzw Wit.h: de discussie aangaan binnen de verschillende kunstcategorieën. En dat heeft niet alleen te maken met het debat voeden, zoals Wit.h het stelt, maar door de overeenkomsten te zoeken en de verschillen te weerleggen. Ik ben er van overtuigd dat de alternatieve stem van Wit.h een belangrijke bijdrage zal leveren aan de kunst- en cultuurgeschiedenis. Uiteindelijk is een deel van het geheel vaak meer dan de som der delen.

Phia Verstraete.

Artistiek coach Galerie Atelier De Kaai Goes (Nederland)

Beheerder vzw Wit.h

Medewerker redactie kunstmagazine Out of Art